Jos de Mul on Tue, 21 Apr 1998 21:51:55 +0200 (MET DST) |
[Date Prev] [Date Next] [Thread Prev] [Thread Next] [Date Index] [Thread Index]
nettime-nl: In memoriam Jean-François Lyotard |
IN MEMORIAM JEAN-FRANÇOIS LYOTARD (1924-1998) Jos de Mul De Volkskrant, 22 april 1998 De filosoof Jean-François Lyotard behoorde, met Foucault, Deleuze en Derrida, tot de bekendste vertegenwoordigers van het differentiedenken in de hedendaagse Franse filosofie. Voor het grote publiek is zijn naam vooral verbonden met postmodernisme, een term die mede dankzij Lyotards boek La condition postmoderne (1979) internationale bekendheid verwierf tot ver buiten de academische wereld. Lyotard werd in 1924 te Versailles geboren. Na zijn studie aan de Sorbonne doceerde hij filosofie in het middelbaar onderwijs, in Algerije en Frankrijk. Van 1954 tot 1966 maakte hij deel uit van Socialisme ou Barbarie en Pouvoir Ouvrier, groeperingen van marxistische intellectuelen die zich kritisch opstelden ten opzichte van de Communistische Partij. In deze jaren publiceerde hij vrijwel uitsluitend politieke teksten, onder andere over de Algerijnse onafhankelijkheidsstrijd. In 1968 was hij nog korte tijd politiek actief in de Parijse mei-revolutie, daarna legde hij zich vooral toe op de filosofie, waarbij politieke thema's overigens een belangrijke rol bleven spelen. Vanaf 1959 doceerde hij (kunst)filosofie aan verschillende universiteiten in Parijs. In 1987 ging hij met emeritaat, maar bleef hij actief als auteur, als veelgevraagd spreker en als deeltijds hoogleraar aan de Universiteit van Californië te Irvine. Het werk van Lyotard kan worden ingedeeld in twee perioden. In de eerste periode, waarin werken ontstonden als Discours, figure (1971), Des dispositifs pulsionnels (1973) Economie libinale (1974), treedt reeds de drijfveer op de voorgrond die Lyotards verdere ontwikkeling zal blijven kenmerken. Uit afschuw voor de absolute en gewelddadige waarheidsaanspraken van het fascisme (Auschwitz) en communisme (de Goelag-archipel) geeft Lyotard de onherleidbare differenties (verschillen) een centrale plaats in zijn denken en bekritiseert hij uit naam daarvan alle vormen van denken die deze verschillen trachten te herleiden tot een eenheid. In deze eerste periode, waarbij Lyotard onder andere aanknoopt bij het werk van Freud, richt hij de aandacht vooral op het andere van de taal: datgene wat buiten de taal ligt en niet door de taal kan worden gerepresenteerd, zoals het figurale en de energie van het onbewuste. In het latere werk, waartoe onder andere La condition postmoderne (1979) zijn filosofische hoofdwerk Le différand (1984), de bundel L'inhumain. Causeries sur le temps (1992) en Moralités postmodernes (1993) behoren, richt Lyotard de aandacht vooral op de verschillen en geschillen binnen de taal. Geïnspireerd door Wittgensteins notie van 'taalspelen' stelt Lyotard dat de taal bestaat uit talloze genres die zich niet tot elkaar laten herleiden en die op velerlei toevallige manieren aan elkaar zijn gekoppeld. De cruciale vraag waar Lyotard zich op basis van zijn analyse gesteld zag, is hoe in de postmoderne cultuur, dat wil zeggen na 'het einde van de grote verhalen' van de totalitaire systemen en het moderne vooruitgangsgeloof, politiek en rechtvaardigheid nog gedacht kunnen worden. Van het vroegere politieke activisme bleef in Lyotards latere werk weinig meer over. In het licht van de onmenselijkheid van de economische en informatietechnologische systemen die alle verschillen naar de marge lijken te verbannen, bleef er voor Lyotard voor het politieke verzet weinig meer over dan 'het getuigen van de hopeloze en hoopvolle onbepaaldheid van waaruit de ziel geboren is en geboren blíjft worden'. Tegen dit defaitisme kon zelfs de kunst, waaraan Lyotard voorheen vele enthousiaste beschouwingen wijdde, niets meer uitrichten. In zijn laatste geschriften verbindt hij de sublieme kunst vooral met de terror, met schrik en angst: 'Welnu, deze angsten zijn verbonden met berovingen: de beroving van het licht, de angst voor de duisternis; de beroving van de ander, de angst voor de eenzaamheid; de beroving van de taal, de angst voor de stilte; de beroving van de dingen, de angst voor de leegte; de beroving van het leven, de angst voor de dood. Beangstigend is, dat het Er gebeurt niet plaatsvindt, dat het ophoudt te gebeuren'. =-=-=-=-=-=-=-=--=-=-=--=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-= Prof.dr J. de Mul Department of Philosophy / Erasmus Universiteit Rotterdam / P.O.B. 1738 NL-3000 DR Rotterdam (Netherlands) Oostmaaslaan 950-952 / Rotterdam VOX: +31-10-408 8998/8965 FAX: +31-10-212 04 48 private tel/fax: +31-24-3584657 e-mail: j.demul@fwb.eur.nl website: http://www.eur.nl/fw/hyper/home.html =-=-=-=-=-=-=-=--=-=-=--=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-= -- * Verspreid via nettime-nl. Commercieel gebruik niet toegestaan zonder * toestemming. <nettime-nl> is een gesloten en gemodereerde mailinglist * over net-kritiek. Meer info: list@dds.nl met 'info nettime-nl' in de * tekst v/d email. Archief: http://www.factory.org/nettime-nl. Contact: * nettime-nl-owner@dds.nl. Int. editie: http://www.desk.nl/~nettime.