[Nettime-nl] nieuwe discusiie rond Critical Art Ensemble

["Ron Peperkamp" <ron@peperkamp.nl>]

Dinsdagmiddag vond er in Paradiso een bescheiden steunbijeenkomst plaats
voor de aangeklaagde kunstenaar Steve Kurtz van het Amerikaanse Critical Art
Ensemble. Details over deze zaak heeft u hier eerder kunnen lezen of zijn te
vinden op http://caedefensefund.org/overview.html.
Helaas restte er na de introducties door de verschillende sprekers geen tijd
meer voor een serieuze discussie met het publiek. Bijzonder spijtig want
zoals Raoul Teulings ons in zijn inleiding liet weten, roept deze zaak een
paar belangrijke vragen op over de positie van kunst in het huidige, ietwat
overspannen tijdsgewricht. Aangezien ik het idee heb dat deze kwestie vele
van ons bezighoudt, stel ik voor de discussie hier dan maar voort te zetten.

Eerst maar even een poging om het voorafgaande samen te vatten:

Als eerste schetste Raoul Teulings een filosofische context in het licht
waarvan wij deze zaak dienden te bezien. De stortvloed aan verwijzingen naar
de vele interessante boeken die ik toch echt nog eens een keertje moet
lezen, ging enigszins aan mij voorbij. Waarschijnlijk doe ik Raoel dus
ernstig tekort als ik stel dat zijn betoog neerkwam op de stelling dat de
kunst van het Critical Art Ensemble een nieuwe vorm van collagekunst is. De
collage bestaat dan uit het combineren van verschillende disciplines binnen,
en vooral: buiten de bestaande grenzen van de ruimte die een samenleving
voor kunst heeft gereserveerd. Juist het feit dat de performances van het
Critical Art Ensemble niet direct als kunst zijn te herkennen, brengt de
ordehandhavers van de samenleving in verwarring. En die verwarring is dan
een verklaring voor de bizarre situatie waarin een tragisch overlijden van
de echtgenote kan leiden tot de arrestatie en hechtenis van een kunstenaar
(terwijl het stoffelijk overschot van zijn vrouw wordt vastgehouden als
bewijsmateriaal…).
Volgens Raoul kunnen wij deze kwestie echter niet afdoen als weer zo’n
heerlijk extreem voorbeeld van Amerikaans neo-barbarisme, dan wel verklaren
uit de neo-pathologische staat van de Amerikaanse psyche (welke sowieso al
erfelijk belast is met Europese verlichtingsfrustraties – maar dat
terzijde). Raoul meent dat de kwestie rond de arrestatie van Kurtz duidt op
een essentiële verschuiving van grenzen binnen onze samenleving: kunstenaars
die de grenzen kan ‘kunst’ oprekken worden geconfronteerd met een overheid
die op haar beurt de grenzen van de wet oprekt – in dit geval middels de
omstreden Patriot Act.

De (plotseling naar Groningen verbannen ;-) cultuurfilosoof Henk Oosterling
ging op zijn vertrouwde, onderhoudende wijze nader in op een aantal
politieke aspecten van wat wij inmiddels wel ‘de kwestie Kurtz’ kunnen
noemen. De arrestatie van de kunstenaar past volgens Henk in een lange reeks
van incidenten die eigenlijk al ver voor 9-11 zijn begonnen. Ter
ondersteuning van de gewaagde stelling dat de VS langzaam maar zeker
afglijden naar een staat die alleen maar als fascistisch is te typeren,
citeerde hij  de voormalige veiligheidsadviseur Richard Clarke, wiens
recente boek ‘Against All Enemies’ ongetwijfeld een waar munitiedepot is
voor het boek dat Henk thans zelf aan het schrijven is. Persoonlijk hoop ik
dat Henk dan ook de boeken van John Gray (Strawdogs & False Dawn) zal
raadplegen want zijn verhaal sloot eigenlijk naadloos aan bij de analyses
van deze onvolprezen econoom. De filosofische twist (neo-stoïcijns? ;-) van
de Brit Gray is voor velen wellicht iets te zwartgallig, maar een opgewekte
Rotterdammer als Henk weet daar vast wel raad mee. In ieder geval ben ik
persoonlijk zeer benieuwd naar zijn ‘wijdere’ visie op het huidige
tijdsgewricht – een visie die hopelijk wat verder reikt dan de louter
politieke analyses van het fenomeen Empire (waarmee wij tegenwoordig immers
worden doodgegooid).

In een heldere PowerPoint Presentatie toonde Lucas Reijnders nog eens aan
waar de projecten van het Critical Art Ensemble in essentie over gaan.
Middels het op theatrale wijze ontmythologiseren van (bio)technologie willen
zij het publiek voorlichting te geven over wat genetische manipulatie in
feite inhoudt. Met een beetje goede wil is dit te zien als een vorm van
democratisering: onbegrijpelijke, geheimzinnige en potentieel gevaarlijke
techniek van laboranten wordt inzichtelijk, bespreekbaar (en dus
toegankelijk gemaakt) voor het publiek.
De stelling van Reijnders dat deze vorm van performancekunst om die reden
‘bedreigend’ en ‘gevaarlijk’ is, ging mij echter een paar stappen te ver.
Sterker nog: het feit dat Kurtz zijn laboratoriumkunsten op een volkomen
transparante wijze en met doodonschuldige middelen uitvoert, is volgens mij
precies de zwakte. Juist omdat er een angel ontbreekt, is het allemaal maar
weinig opwindend. Sterker nog: als ik de feitelijke
performances/installaties zie en de website van het Critical Art Ensemble
doorneem, vind er eigenlijk geen klap aan. Veredelde
consumentenvoorlichting – en in die zin alleszins prijzenswaardig. Maar om
dit nu gevaarlijke of bedreigende ingrepen in de psyche van de samenleving
te noemen? Nou nee…

Dit gevoel werd (wellicht onbedoeld) nog eens versterkt door het verhaal van
Saskia Bos die met talloze voorbeelden aangaf dat het Critical Art Ensemble
in een lange traditie van kunst en performances opereert. Deze kunst
(meestal vertoont binnen de strikte en daardoor allesbepalende grenzen van
een museum of galerie) poogt doorgaans echter wél iets verontrustends los te
maken. De één slaagt daar beter in dan de ander, maar waar het mij nu even
om gaat, is dat de intentie wezenlijk verschilt van die van het het Critical
Art Ensemble. Kunst wil verontrusten – het Critical Art Ensemble wil
democratiseren.

En dat kan dan misschien een punt van deze discussie worden: is er zoiets
mogelijk als verontrustende democratiserende kunst? Is er nog wel plaats
voor kunst in deze tijd die van zichzelf al verontrustend genoeg is? En
willen wij nog wel democratie - of is dat nieuwe fascisme in de VS misschien
niet eens zo'n gek idee?

Reacties en meningen zijn zeer welkom!


------------------------
Ron Peperkamp
ron@peperkamp.nl
------------------------

______________________________________________________
* Verspreid via nettime-nl. Commercieel gebruik niet
* toegestaan zonder toestemming. <nettime-nl> is een
* open en ongemodereerde mailinglist over net-kritiek.
* Meer info, archief & anderstalige edities:
* http://www.nettime.org/.
* Contact: Menno Grootveld (rabotnik@xs4all.nl).